Rogaliński Józef (1728-1802)

Rogaliński Józef h. Łodzia (1728-1802),

Kanonik poznański, rektor Akademii Poznańskiej, fizyk i astronom. Ur. 20 XI w Jurkowie jako syn sędziego ziemskiego wschowskiego Antoniego i Heleny z Molskich. Od 15 roku życia uczył się w szkole jezuickiej w Poznaniu. W 1746 został nowicjuszem u jezuitów w Krakowie. W 1751 ukończył z tytułem magistra 3-letnie studia filozoficzne w Kaliszu lub Poznaniu. Pracował odtąd jako nauczyciel gramatyki w kolegiach jezuickich w Brześciu Kujawskim, Toruniu i Kaliszu, potem wystarał się o wysłanie na studia do Rzymu (1755-58) i uzyskał tam stopień dra teologii oraz praw. W latach 1759-62 studiował matematykę, fizykę i astronomię w Paryżu, następnie objął katedrę fizyki doświadczalnej w kolegium jezuickim w Poznaniu i w 1763 został nominowany na prof. Zgromadził duży zbiór pomocy naukowych, zakupywanych już w Paryżu dzięki subwencjom rodziny oraz królowej Marii Leszczyńskiej. Zorganizował muzeum fizyczno-techniczne i obserwatorium astronomiczne. Urządzał także od 1762 bezpłatne nowatorskie wykłady z fizyki doświadczalnej dla uczniów kolegium i społeczeństwa Poznania. Była to pierwsza próba upowszechnienia wiedzy ścisłej wśród społeczeństwa wlkp. Pomyślny rozwój nauk eksperymentalnych w Poznaniu przerwała konfederacja barska, w czasie której kolegium zostało złupione przez wojska rosyjskie, oraz kasata zakonu jezuitów. Po prawie rocznej nieobecności w Poznaniu, Rogaliński – zwolennik Komisji Edukacji Narodowej, został jej pierwszym wizytatorem w Wielkopolsce. Zaangażował się w sprawę konkursu na podręczniki szkolne, w l. 1774-80 prowadził kursy z matematyki i fizyki dla nauczycieli. 1 IX 1774 otrzymał nominację na rektora Akademii Poznańskiej, w którą przekształcono dawne kolegium jezuickie oraz zasoby Akademii Lubrańskiego. Na tym stanowisku borykał się z trudnościami, szczególnie finansowymi, ale ostatecznym ciosem było dlań niepowodzenie wieloletniej akcji na rzecz nadania kolegium statusu szkoły wyższej. Po decyzji Komisji Edukacji Narodowej o utrzymaniu Akademii Poznańskiej w randze szkoły wydziałowej, Rogaliński podał się do dymisji (1780). Wyznaczono mu emeryturę i odkupiono od niego drukarnię jezuicką. Pracownię fizyczną i obserwatorium astronomiczne zamknięto, a co cenniejsze przyrządy na polecenie Komisji Edukacji Narodowej zabrał Jędrzej Śniadecki do Krakowa. Po wycofaniu się ze szkolnictwa Rogaliński poświęcił się działalności duchownej. Już od 1775 był koadiutorem archidiakona śremskiego oraz członkiem kapituły jako dziekan katedralny pozn., w 1779 został proboszczem wschowskim i pszczyńskim. W 1781 sprowadził do Poznania dom zakonny Sióstr Miłosierdzia. Zmarł 5 XI 1802 w Poznaniu, został pochowany w kaplicy Św. Krzyża w katedrze pozn.

W okresie żywej działalności badawczej Rogaliński napisał traktaty O sztuce budowniczej... (Poznań 1764, Warszawa 1775), O dziwnych bursztynowania skutkach (Poznań 1766) oraz najważniejszą 4-tomową pracę: Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysłu podpadających (Poznań 1765-76), która zaszczepiła fizykę doświadczalną na grunt polski, wprowadziła polską terminologię fizyczną i przez następne 20 lat była jednym z najważniejszych podręczników szkolnych. Rogaliński był także autorem dwu kazań wydrukowanych w Warszawie (1778) i Poznaniu (1791). Z rąk króla Stanisława Poniatowskiego, który go wysoko cenił, otrzymał w 1778 r. Order św. Stanisława.